W 1920 r. Państwo Polskie znalazło się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Rosja bolszewicka dążyła do podporządkowania sobie ziem dawnego cesarstwa rosyjskiego i przeniesienia rewolucji bolszewickiej do państw zachodnich w szczególności do Niemiec. Po początkowych sukcesach i zajęciu Kijowa w maju 1920 r. Armia Polska została zmuszona do odwrotu. 1 lipca 1920 r. Sejm powołał Radę Obrony Państwa. Już w tym samym dniu Rada podjęła decyzję o utworzeniu Armii Ochotniczej. Jej dowódcą został cieszący się zaufaniem społecznym gen. Józef Haller. Do września 1920 r. wstąpiło do niej 105.714 ochotników. 3 lipca 1920 Rada wydała odezwę do narodu pt. Obywatele Rzeczypospolitej! Ojczyzna w potrzebie! wzywającą wszystkich zdolnych do noszenia broni, by dobrowolnie zaciągali się w szeregi armii, stwierdzając, że za ojczyznę każdy w Polsce z własnej woli gotów złożyć krew i życie.

Na apel Naczelnika Państwa do wojska zgłaszali nawet ci, którzy ze względu na stan zdrowia lub wiek nie podlegali poborowi. Przykładem może być młodzież Gimnazjum w Jaśle. Z wychowanków, którzy ukończyli 16 rok życia zgłosiło się przeszło 300 ochotników. Na ich czele stanęło dwóch profesorów. Roman Saphier i Jakub Kuska.

Ochotnicy zostali wcieleni do III batalionu 16 Tarnowskiego pułku piechoty. Tam przeszli wstępne przeszkolenie wojskowe. Jasielscy Gimnazjaliści jako ochotnicy 1920 r.

Ochotnicy z ziemi jasielskiej walczyli na różnych frontach wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. W historii naszego miasta szczególnie tragicznie zapisała się bitwa stoczona w okolicach wsi Firlejówka. Od początku września 1920 r. oddziały polskie starały się wyprzeć Rosjan z okolic Firlrjówki i odblokować strategiczną linię kolejową, która przebiegała w tej okolicy. Walki toczyły się ze zmiennym szczęściem. Rozstrzygnięcie miało przynieść natarcie w dniu 6 września. Wśród walczących oddziałów był III batalion 16 pp. W którym walczyli ochotnicy z Jasła. Planowano zdobyć ważne odcinki torów kolejowych koło Uściszkowa i Krasnego, czego miały dokonać II batalion 17 pp oraz przede wszystkim III batalion 16 pp. Natarcie rozpoczęło się około 7:00. Polacy spotkali się z silnym ostrzałem Rosjan, którzy stopniowo wycofywali się ze swoich pozycji. Bolszewicy wycofali się w okolice Mogiły, która została wieczorem zdobyta przez oddziały polskie. Następnie udało się zdobyć Krasne. Ze względu na nagły atak kawalerii bolszewickiej pod wodzą Siemiona Budionnego, który nastąpił na tyłach 16 pp, Polacy musieli się wycofywać ponosząc ciężkie straty. Wśród poległych znaleźli się: profesor Roman Saphier oraz uczniowie: Antoni Aman, Tadeusz Hrabal, Jan Leipras, Jan Samocki, Jan Skuba, Jan Soczek, Józef Urbanek, Jerzy Zając. Poległych pochowano w zbiorowej mogile z dużym drewnianym krzyżem, ogrodzonej drewnianym płotkiem.

Na fotografiach: Profesor Roman Saphier, Uczniowie z profesorem Jakubem Kuską, Antoni Aman, Komiks autorstwa Piotra Hudymy poświęcony jasielskim gimnazjalistom.

Zachęcamy do zapoznania się z najnowszym Zeszytem Jasło – Miasto Wiedzy, który jest poświęcony tym wydarzeniom: https://muzeumjaslo.pl/zeszyt-popularno-naukowy-jaslo-nr-111/