WSTĘP DO KRÓTKIEJ CHARAKTERYSTYKI KULTURY LUDOWEJ POGÓRZA
Etnografia nie wyznacza ostrych granic i podziałów, jednakże ze względu na odmienne korzenie osiedleńców, które przełożyły się na różnice m.in. w zabudowie wsi czy na wygląd stroju ludowego etc. podzieliła Pogórze na: wschodnie (Pogórze Strzyżowskie, Pogórze Dynowskie, Doły Jasielsko – Sanockie) i zachodnie (Pogórze Ciężkowickie, Pogórze Strzyżowskie, Pogórze Jasielskie). Umownie przyjęto, że granica pomiędzy nimi biegnie wzdłuż Wisłoka.
Zamieszkująca ziemie Pogórza ludność, w celu klasyfikacji została wyodrębniona jako grupa po II wojnie światowej przez Franciszka Kotulę i Romana Reinfussa. W latach 30. XX w. ludność tą nazwano Pogórzanami. Nazewnictwo to zaproponował pochodzący z Bieśnika obok Gorlic regionalista Adam Wójcik, który zapożyczył je od nazwy geograficznej. Pomimo iż polemizował z nim Franciszek Kotula proponując nazwę Podgórzanie, nazewnictwo to przyjęło się i funkcjonuje do dzisiaj.
Do schyłku XIX w. na całym terenie Pogórza przeważały chałupy dymne, bez komina tzw. kurne chaty. Dopiero wiek XX przyniósł zmiany. W zabudowie wsi Pogórza przeważały zagrody dwubudynkowe złożone z chałupy mieszkalnej wraz ze stajnią oraz oddzielnej stodoły. Budynki miały konstrukcję zrębową i z reguły czterospadowe dachy na krokwiach. Najbiedniejsze chałupy składały się z sieni i izby, gdzie w porze zimowej trzymano krowy. Natomiast w bogatszych domach stajnia znajdowała się za sienią.
Zamożniejsi mieszkańcy wsi posiadali dodatkową izbę za piecem nazywaną alkierzem, gdzie urządzali warsztat tkacki. Co ściśle wiązało się z uprawą lnu i konopi włóknistej, powszechnej na Pogórzu już w XV i XVI w. Ważną rolę odgrywało sukiennictwo, którego efektem był handel nawet na terenach zakarpackich. Pomimo iż tkactwo w Polsce wyparł w II połowie XIX w. fabryczny przemysł tekstylny, to w regionie Jasła do początku XX w. przetrwało wiele wiejskich warsztatów.
W zbiorach muzeum Regionalnego w Jaśle mamy dwa kompletne warsztaty: KROSNA z tego właśnie okresu, a także sporą ilość narzędzi związanych z obróbką wspomnianych: lnu i konopi. Oczywiście różnorodność tkanin wpłynęła na regionalne mody, bogactwo i różnorodność strojów. Różnice te można było wyłonić nawet w sąsiadujących ze sobą miejscowościach, o czym traktować będą kolejne wpisy.
Powyższy wstęp obrazuje nieco szerzej film, który powstał w lutym (15.II.2021) w ramach współpracy z Jasielskim Domem Kultury, pt. „CZEGO NIE WIEMY O POGÓRZANACH” : https://youtu.be/nTLyuDeuDCs.
Ponadto powyższy tekst jest wstępem do krótkiej charakterystyki LUDOWEJ KULTURY POGÓRZA, którą zapragnęłam Państwu przybliżać w kolejnych odsłonach, na łamach naszej strony.
Patrz kolejne artykuły:
– „POGÓRZAŃSKIE RZEMIOSŁO”, przybliżenie sylwetek rzemieślników i ich prac, które wpisały się w etnograficzną kolekcję Muzeum Regionalnego w Jaśle. Pierwszy cykl „Od dwojaków do gwizdałek”, dotyczyć będzie sylwetek garncarzy z okolic Jasła. Natomiast kolejny wspomnianego pokrótce TKACTWA.
– „HISTORIA PRZEDMIOTU”. Tematyka dotyczyć będzie historii poszczególnych eksponatów i ich znaczenia w LUDOWEJ KULTURZE POGÓRZA, ze szczególnym uwzględnieniem najbardziej charakterystycznych elementów stroju Pogórzan. Cykl „Historia przedmiotu” dotyczyć będzie także muzealnej kolekcji biżuterii i zabawek ludowych.
– „SZTUKA LUDOWA REGIONU JASIELSKIEGO”. Będzie to przybliżenie sylwetek twórców ludowych i ich prac, będących częścią muzealnego zbioru. Omawiane będą kolejno działy: rzeźba ludowa w drewnie, ceramika figuralna, malarstwo na szkle, malarstwo ozdobne, wycinanka ludowa, bibułkarstwo, regionalne słomiarstwo a także hafciarstwo. Cykl rozpocznie charakterystyka twórczości jasielskiego twórcy Karola Breja.
– „POMIĘDZY RELIGIĄ A MAGIĄ”, cykl obrazujący wierzenia i związaną z nimi obrzędowość. W artykule tym przybliżę obszar wierzeń ludowych POGÓRZA, skoncentrowanych wokół tradycji Wielkanocnych i Bożonarodzeniowych.
– „CZAS WESELA: MUZYKA I TANIEC”, przybliżenie muzealnej kolekcji instrumentów ludowych a także udostępnienie archiwalnych nagrań ze zbioru Muzeum Regionalnego w Jaśle.
– „MEDYCYNA LUDOWA”, w tym „Magia”, „Ziołolecznictwo”, „Magia a ziołolecznictwo”.
– „SMAKI POGÓRZA”, ludowe potrawy, regionalne przepisy kulinarne.
– „PRAWO NA WSI”, kodeks nakazów i zakazów, rozwiązywanie słynnych sporów o miedzę…
– „TRADYCYJNA CERAMIKA FIGURALNA A WSPÓŁCZESNA CERAMIKA AMATORSKA – NAZYWANA ARTYSTYCZNĄ”.
– „SYMBOL W KULTURZE LUDOWEJ POGÓRZA”.
– PODSUMOWANIE
