Dziś obchodzimy Międzynarodowy Dzień Dziecka. Z tej okazji przybliżamy motyw dziecka w malarstwie. Temat ten zmieniał się z epoki na epokę, pozostając w ścisłej zależności z aktualnie panującymi przekonaniami, zwłaszcza w postrzeganiu najmłodszych członków społeczeństwa.
W okresie średniowiecza przedstawienia dzieci były oczywiście podporządkowane religii. Nie istniało pojęcie portretu dziecięcego. Jeżeli artyści przedstawiali dzieci, to w kontekście biblijnym. Najważniejszym i głównym przykładem jest przedstawienie Dzieciatka Jezus. Równie częstym tematem, który zagościł w malarstwie na długie wieki, był temat aniołków przedstawianych pod postacią dzieci. Z czasem aniołki te ewoluowały w świeckie putta, czyli nagie, pulchne dzieci, a niekiedy same skrzydlate główki, które towarzyszyły tematom mitologicznym jako alegorie ludzkich grzeszków i słabości.
Renesansowe zainteresowanie człowiekiem i wszystkim co ludzkie wprowadziło do ikonografii przedstawienia dziecka, które zaznaczyły swoją obecność w scenach z życia rodzinnego, ale też w pierwszych ujęciach indywidualnych. Popularność zdobywały w portretach królewskich, magnackich i szlacheckich przedstawienia reprezentacyjne, czyli wizerunki dziecka-spadkobiercy, malowanego pełnego godności, ze wszystkimi niezbędnymi atrybutami, w starannych strojach, z kosztownościami. Potomek reprezentował dumę i ambicje rodu. Dodatkowo dzieci przedstawiane były jako nieco zmniejszeni dorośli, pełni powagi, świadomi własnego statusu i roli. Przedstawienia w tej konwencji, z niewielkimi modyfikacjami, przetrwały aż do XIX w. Popularne były także przedstawienia z matką, czasem z ojcem, lub rodzeństwem oraz portrety całej rodziny. Inny typ przedstawienia to dzieci wyidealizowane, odrealnione, urocze, słodkie, bawiące się z małymi zwierzątkami, ptaszkami, wśród kwiatów.
Przemiana w przedstawianiu potomstwa w malarstwie zaszła dopiero w 2. połowie tego wieku. Zmieniło się wtedy diametralnie postrzeganie dziecka. Przestano wreszcie traktować dzieci jak niepełnowartościowych, nie do końca jeszcze wykształconych dorosłych, ale przyznano im prawo do odrębnego bytu o własnych potrzebach rozwojowych, emocjonalnych czy duchowych. Dostrzeżono w dziecku człowieka. Zaczęto portretować dzieci z uwzględnieniem ich indywidualnych cech wyglądu, zachowania, czy cech charakteru. Malowano je w ich naturalnym otoczeniu, w naturalnych sytuacjach, bawiących się, z zabawkami, wśród zieleni i natury. Podkreślano również więź uczuciową między rodzicami a dziećmi. Pojawił się też temat dzieci z warstw najuboższych, zaniedbanych, smutnych, dzieci wiejskich pracujących na roli, na służbie, sierot, bezdomnych, jak również temat choroby czy śmierci dziecka.
XX i XXI w. przyniosły duże zmiany w malarstwie portretowym dzieci. Zmiany kierunków artystycznych, nowe techniki, rozwój nowych technologii, wszystko to zaowocowało poszukiwaniami i eksperymentami także w tej dziedzinie. Dzisiaj raczej to kultura popularna i jej wytwory zastępują tradycyjne portrety malarskie. Prym wiedzie fotografia, grafika i filmy wideo w coraz nowszych technikach.
Poniżej prezentujemy wybrane wizerunki o tematyce dziecięcej z naszych zbiorów.
BCz
Ikona, Matka Boska Eleusa Fiodorowska, XIX w 
Chłopiec z koszyczkiem owoców, porcelana, Miśnia, 13 x 5 x 5 cm, fot. MS 
Amorek w kontuszu, porcelana, Miśnia, 7,5 x 5 x 5 cm, fot. MS 
Mały ogrodnik, porcelana, Miśnia, 12,5 x 11,5 x 8 cm, fot. MS 
Seweryn Bieszczad, Zaduma, olej na dykcie, 70×50 cm 
Portret dziecka z rodziny Romerów, pastele, 63 x 51 cm 
Erwin Czerwenka, Portret córki Wiśniowskich, 1923, olej na płótnie, 64 x 78 cm 
I. Pinkas, Mój model, 1919, olej na tekturze, 101×61, fot. MM 
I. Pinkas, Dziewczynka z lalką, 1920, olej dykta, 27×21,5, fot. MSz 
I. Pinkas, Główka dziecka, 1920, olej tektura, 22×27, fot. MSz 
I. Pinkas, Portret dziecka, olej dykta, 50×40, fot. MM 
I. Pinkas, Portret pasierba, 1920-25, olej dykta, 27×22, fot. MSz 
I. Pinkas, Szkic do portrety Władysława Sergiusza Kazanowicza, lata 30-te, olej dykta akwarela, 27×22, fot. MSz 
I. Pinkas, Szkic do portretu Władysława Sergiusza Kazanowicza, lata 30-te, olej dykta, 27×22, fot. MSz 
Stanisław Witowski z Jasła, Powrót z wysiedlenia, drzeworyt 
Karol Kossak, Harcerki Zuchy, akwarele, fot BC 
Jan Wodyński, Portret chłopca, 1943, ołówek 
Jan Wodyński, Bartek, fot. MS 
Jan Wodyński, Szkic dziecka, kredki, 29,5 x 42 cm 
Jan Wodyński, Portret dziewczynki, ołówek kredka, 35,5 x 25 cm 
Jan Wodyński, (Nieznośny) Chłopak, kredka, akwarele, 44,5 x 20 cm 
Piotr Betlej, Ptaki fot SDA 
Piotr Betlej, zamek, fot SDA 
Barbara Józefowicz, Wycieczka rowerowa, 2015, akryl na płótnie, 25 x 70 cm 
Barbara Józefowicz, Po deszczu, 2015, akryl na płótnie, 25 x 70 cm 
Barbara Józefowicz, Topienie Marzanny, 2015, akryl na płótnie, 25 x 70 cm 
Barbara Józefowicz, Wspomnienie z dzieciństwa, 2015, akryl na płótnie, 25 x 70 cm
