Podstawą niniejszego Wykazu są przede wszystkim dane umieszczone w bazie internetowej Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Już na wstępie należy zaznaczyć, że dokumentacja obozu jest tak naprawdę niewielkim fragmentem jego tragicznej historii. Jak wskazuje Jerzy Adam Brandhuber[1]: Dokumenty będące w posiadaniu Muzeum są niestety skromnymi fragmentami całości akt obozowych, spalonych przez SS przed ewakuacją obozu w celu zatarcia śladów zbrodni. Posiadane dokumenty zachowały się dzięki więźniom, którzy część z nich zakopali w obozie, część wysłał obozowy Ruch Oporu nielegalną drogą z obozu, wreszcie część zdołano uratować w czasie palenia akt[2].

Baza internetowa Muzeum zawiera ponad 445 tys. rekordów, przy czym należy zauważyć, że zdarza się, iż dwa, trzy wyniki wyszukiwania dotyczą tej samej osoby[3]. Biorąc pod uwagę to, że sama liczba zgonów w obozie Auschwitz wyniosła co najmniej 1,1 mln., z czego większość (ok. 870 tys.) dotyczyła Żydów, którzy nie byli w żaden sposób zarejestrowani i od razu kierowani do komór gazowych[4], to liczba dokumentacji obozowej nie zawiera danych nawet połowy więźniów.

Jedynym możliwym kryterium do sporządzenia jak najszerszej listy było wyszukiwanie więźniów poprzez miejsce urodzenia, przy czym należało stosować różną pisownię miejscowości np.: Dębowiec, Debowiec, Dembowiec, Bączal, Baczal, Bonczal. Przyjęcie takiej metody spowodowało konieczność opuszczania miejscowości, których jest wiele w Polsce np. Zarzecza, Siedlisk Sławęcińskich, Siedlisk Żmigrodzkich, Kątów. Od tej zasady odstąpiono jedynie w przypadku weryfikacji nazwisk z literaturą, głównie o charakterze regionalnym. Należy zaznaczyć, że w dokumentacji mogą pojawiać się (i pojawiają się) błędy w danych osobowych więźniów. W przypadku rozbieżności w Wykazie, zazwyczaj podawano dane z bazy Muzeum. Jako region jasielski przyjęto obszar dzisiejszego powiatu jasielskiego oraz gmin Brzostek, Jodłowa i Szerzyny. Prezentowane obozowe zdjęcia pochodzą ze zbiorów Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.

Uwzględniając powyższe kwestie należy stwierdzić, że prezentowana lista więźniów obozu Auschwitz z regionu jasielskiego nie jest listą kompletną. Biorąc pod uwagę szczupłość archiwaliów – najprawdopodobniej nigdy kompletną nie będzie. W przypadku dalszych korekt konieczne są kolejne, szczegółowe badania i kwerendy.

Uzupełnieniem listy, zarówno jeśli chodzi o osoby, jak i inne dane, były materiały archiwalne zgromadzone w Archiwum Historycznym, Sprawozdawczym i Dokumentów Muzeum Regionalnego w Jaśle[5] oraz publikacje J.A. Brandhubera[6], Krystyny Szayny-Dec[7], Andrzeja Daszkiewicza[8], Tadeusza Ślawskiego[9], Zdzisława Świstaka[10], Mariana Matysika[11], Piotra Jamioła[12], Czesława, Dariusza i Aleksandry Knychów[13], Wiesława Hapa i Z. Świstaka[14], Mieczysława Wieliczki[15], Stanisława Żmudy[16] oraz wspomnienia Jana Soboty[17] i Zofii Romer[18]. Z wymienionych publikacji pochodzi większość nazwisk osób, które nie pochodziły z regionu jasielskiego, ale były z nim związane, m.in. poprzez miejsce zamieszkania, pracę, udział w konspiracji, czy uczęszczanie np. do jasielskiego gimnazjum. Baza źródłowa opracowań jest różnorodna, w związku z czym mogą znajdować się tam błędy i nieścisłości.

Jak wynika z niniejszego Wykazu, do KL Auschwitz trafiali ludzie w różnym wieku, różnych zawodów i narodowości. Niektórzy z nich pozostawili wspomnienia z pobytu w obozie, wydane już po wojnie[19]. Wiele życiorysów to materiał na przynajmniej opowieść, jeśli nie na książkę: ludzie zaangażowani w wojenną konspirację, pomoc Żydom, pracujący w obozowym szpitalu.

Obóz Auschwitz kojarzy się z wielkim napisem Arbeit macht frei – praca czyni wolnym. Niestety dla większości ludzi, w tym związanych z Jasłem i regionem, miejsce to stało się miejscem ich śmierci.

 

 

[1] Przed II wojną światową nauczyciel jasielskiego gimnazjum, więzień obozu Auschwitz, wieloletni kustosz Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.

[2] Jerzy Adam Brandhuber [w:] Księga pamiątkowa. Stulecie Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868-1968, red. K. Zieliński i in., Kraków 1968, s. 91.

[3] Jest to związane z niekompletnością i wybiórczością dokumentacji.

[4] N. Wachsman, Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych, Warszawa 2016, s. 686.

[5] Muzeum Regionalne w Jaśle, Archiwum Historyczne, Sprawozdawcze i Dokumentów, Maszynopis – biogramy nauczycieli pracujących w tajnym nauczaniu w dobie okupacji niemieckiej w granicach pow. jasielskiego, poz. 931; Obozy jenieckie; obozy koncentracyjne. Relacje zebrane przez uczniów LO w Jaśle, poz. 1128; Informacja z Państwowego Muzeum w Oświęcimiu-Brzezince o dokumentacji dot. Kazimierza Krajewskiego, poz. 4084; Informacja na temat śmierci Kazimierza Krajewskiego, poz. 4112; Zawiadomienie z obozu Auschwitz o śmierci Zbigniewa Peca syna Piotra, poz. 4319.

[6] J.A. Brandhuber…, s. 80-92.

[7] K. Szayna-Dec, 1918-2018. Na setną rocznicę odzyskania polskiej niepodległości i innych około-osobistych wydarzeń związanych z tą datą. Miejsce i punkt wyjścia: rodzinne Jasło. Praźródło i – praprzyczyna [w:] 150 lat Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle i 125 lat Kaplicy Gimnazjalnej, red. B. Janiga, E. Szaro, Jasło 2018, s183-220.

[8] A. Daszkiewicz, Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego 1939-1944, Warszawa 1975.

[9] T. Ślawski, Święcany. Zarys monograficzny, Skołyszyn 1995, s. 207.

[10] Z. Świstak, Sylwetki i wspomnienia żołnierzy ZWZ – AK – NOW – Jasielszczyzny, Jasło 2004; tenże, Dekanat brzostecki [w:] Kościół katolicki w Jasielskiem, red. J.F. Adamski i in., Brzozów – Stalowa Wola 1991, s. 7-74; tenże, Losy wychowanków gimnazjum w latach II wojny światowej [w:] 125 lat Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868-1993, red. J. Błażej i in., Jasło 1992, s.66-103.

[11] M. Matysik, Dekanat żmigrodzki [w:] Kościół katolicki…, s. 145-228.

[12] P. Jamioł, Historia Dębowca, Kraków 2009.

[13] C. Knych, D. Knych, A. Knych, Romerowie w Małopolsce i na Podkarpaciu. Zapomniany ród niezwykłych ludzi, Czarna 2016.

[14] W. Hap, Z. Świstak, Jaślanie znani i nieznani, Jasło 2016.

[15] M. Wieliczko, Jasielskie w latach II wojny światowej, Warszawa 1974.

[16] S. Żmuda, Sowina podkarpacka. Zarys dziejów, Sowina – Kołobrzeg 2013.

[17] J. Sobota, Jasło w latach okupacji niemieckiej [w:] Wspomnienia o Jaśle 1939-1960 oraz Jasło – wykaz ulic, domów i ich właścicieli wg stanu na 31.09.1939 r., red. F. Jałosińska, W. Hap, A. Laskowski, Jasło 2000, s. 85-133.

[18] Z. Romer, Dziennik 1939-1948, opracowała B. Romer-Kukulska, b.m.w. 2017.

[19] J. Gil, Wspomnienia z obozów, Kraków 1981; D. Mosiewicz-Mikuszowa, Wspomnienia, Zabrze – Katowice 2008;

 

Opracował: Przemysław Misiołek